Expulsis regibus duo consules[11] creati sunt, Iunius Brutus et Tarquinius Collatinus[12] Lucretiae maritus. At libertas modo parta[13] per dolum et proditionem paene amissa est.

Erant in iuventute Romana adulescentes aliquot, sodales {15} adulescentium Tarquiniorum.[14] Hi cum legatis, quos rex ad bona sua repetenda Romam miserat, de restituendis regibus conloquuntur, ipsos Bruti consulis filios in societatem consilii adsumunt. Sermonem eorum ex servis unus excepit; rem ad consules detulit.

Datae[15] ad Tarquinium litterae manifestum facinus fecerunt. {20} Proditores in vincula coniecti sunt, deinde damnati. Stabant ad palum deligati iuvenes nobilissimi; sed a ceteris liberi consulis omnium in se oculos avertebant. Consules in sedem processere[16]

[[26]]

suam, missique lictores nudatos[1] virgis caedunt securique feriunt.

Supplicii non spectator modo, sed et[2] exactor erat Brutus, {25} qui tunc patrem exuit, ut consulem ageret.[3]

[Illustration {BRVTVS}]

Tarquinius deinde bello aperto regnum reciperare conatus[4] est.

Equitibus praeerat Aruns, Tarquinii filius: rex ipse cum legionibus sequebatur. Obviam hosti[5] consules eunt; Brutus ad explorandum cum equitatu {30} antecessit. Aruns, ubi procul Brutum agnovit,[6] inflammatus ira "Ille est vir" inquit "qui nos patria expulit; ipse[7] en ille nostris decoratus insignibus magnifice incedit." Tum concitat calcaribus equum atque in ipsum consulem {35} dirigit; Brutus avide se certamini offert. Adeo[8] infestis animis concurrerunt, ut ambo hasta transfixi caderent; fugatus tamen proelio est Tarquinius. Alter[9] consul Romam triumphans rediit. Bruti conlegae funus, quanto[10] potuit apparatu, fecit.

Brutum matronae, ut parentem, annum luxerunt.[11] {40}

[Footnotes: IX (pages 25-26)

25.1: Cf. p. 23, n. 8.

25.2: #cum#: causal; cf. p. 4, n. 12; also p. xx, H 2.

25.3: _proficiscor_.

25.4: Cf. p. 3, n. 4.

25.5: Join with #inclusum#, and cf. p. 2, n. 7.

25.6: dat. of purpose or service: H 433 (390): M 548: A 233, _a_: G 356: B 191, 2. This dat. is specially common in connection with another dat., as #deo# here (dat. of advantage).

25.7: locative: H 483 (425, II): M 620: A 258, _c_, 2: G 411: B 228, 1.

25.8: Cf. p. 3, n. 2. The whole clause is the object of #consulunt#, 'consult (by asking).'

25.9: Cf. p. 6, n. 1. The oracle said: _Is . . . habebit, qui . . . erit_.

25.10: #prolapsus# (_prolabor_) #cecidisset# (_cado_) = _prolapsus esset et cecidisset_.

25.11: See Vocab., _consul_.

25.12: Cf. VIII, 17.

25.13: _pario_.

25.14: The sons of Tarquin, mentioned above, l. 4.

25.15: = _quae datae erant_. _datae_ = _missae_, and so is construed with _ad_ and the accusative.

25.16: = _processerunt._ 26.1: #nudatos virgis caedunt# = _nudant (eos) et virgis caedunt_.

26.2: = _etiam._ 26.3: What does the subjunctive express?

26.4: _conor_.

26.5: dat. after _ob_ in #obviam#. The rule regarding compound verbs (p. 2, n. 7) holds true often of nouns, adjectives, and adverbs.

26.6: _agnosco_.

26.7: #ipse . . . incedit#: the _spirit_ of this dramatic sentence may be reproduced thus: 'Look at him (#en ille#)! He is actually adorned with _our_ insignia! See in what a lordly way he advances!'

26.8: #Adeo#, 'such,' in part qualifies #infestis#, in part paves the way for the result clause #ut . . . caderent#.

26.9: #Alter#: 'the remaining.' Why may it be so translated?

26.10: #quanto . . . apparatu#: 'with the greatest possible splendor.'

26.11: _lugeo._]

#X. Mucius Scaevola# [[stripped text]]

Cum Porsena Romam obsideret, Mucius, vir Romanae constantiae, senatum adiit et veniam transfugiendi petiit, necem regis repromittens. Accepta potestate cum in castra Porsenae venisset, ibi in confertissima turba prope tribunal constitit. Stipendium tunc forte militibus dabatur et scriba cum rege pari fere ornatu sedebat. Mucius, ignorans uter rex esset, illum pro rege occidit. Apprehensus et ad regem pertractus dextram accenso ad sacrificium foculo iniecit, velut manum puniens, quod in caede peccasset. Attonitus miraculo rex iuvenem amoveri ab altaribus iussit. Tum Mucius, quasi beneficium remunerans, ait trecentos adversus eum sui similes coniurasse. Qua re ille territus bellum acceptis obsidibus deposuit. Mucio prata trans Tiberim data, ab eo Mucia appellata. Statua quoque ei honoris gratia constituta est.

#X. Mucius Scaevola# [[as printed]]

[Sidenote: B.C. 507]

Cum Porsena[12] Romam obsideret, Mucius, vir Romanae[13]

constantiae, senatum adiit et veniam[14] transfugiendi petiit, necem [[27]]

regis repromittens. Accepta[1] potestate cum in castra Porsenae venisset, ibi in confertissima turba prope tribunal constitit.

Stipendium tunc forte[2] militibus dabatur et scriba cum {5} rege pari[3] fere ornatu sedebat. Mucius, ignorans uter rex esset, illum pro rege occidit. Apprehensus et ad regem pertractus[4]

dextram accenso[5] ad sacrificium foculo iniecit, velut manum puniens, quod[6] in caede peccasset. Attonitus miraculo rex {9} iuvenem amoveri ab altaribus iussit. Tum Mucius, quasi beneficium remunerans, ait trecentos adversus eum[7] sui similes coniurasse.

Qua re ille territus[8] bellum acceptis obsidibus deposuit.[9]

Mucio prata trans Tiberim data,[10] ab eo Mucia appellata. Statua quoque ei[11] honoris gratia constituta est. {14}

[Footnotes: X (pages 26-27)

26.12: Tarquinius Superbus had applied to Porsena, king of the Etruscan city of Clusium, for aid in the recovery of his throne.

Porsena gathered a large army and marched against Rome. For this story, see Macaulay's _Lays of Ancient Rome, Horatius_. Modern authorities on Roman history maintain that Porsena was so successful in his operations that he compelled the Romans to submit to a very humiliating treaty.

26.13: We would say, 'truly Roman.'

26.14: #veniam transfugiendi#: 'permission to go over (to the enemy).'

27.1: #Accepta# (_accipio_) #. . . venisset# = _Cum potestatem accepisset et . . . venisset_.

27.2: Cf. p. 5, n. 19.

27.3: #pari . . . ornatu#: abl. abs. to denote an attendant circumstance: H 489, 1 (431, 1): M 640: A 255, _d_, 5: G 409, N.: B 227.

27.4: _pertraho_.

27.5: _accendo_.

27.6: #quod . . . peccasset# expresses Scaevola's thought: see H 588, II (516, II): M 851: A 321: G 541: B 286, 1, and cf. p. 14, n. 1, and p. xxi, H 4.

27.7: #eum# refers to the king, #sui# to Scaevola. Scaevola's speech was: _Trecenti adversus te mei similes coniuraverunt._ 27.8: _terreo_.

27.9: _depono_.

27.10: Sc. _sunt_.

27.11: dat. of advantage with #constituta est#.]

#XI. Fabii trecenti sex# [[stripped text]]

479-477 B.C.

Cum adsiduis Veientium incursionibus vexarentur Romani, Fabia gens senatum adit; consul Fabius pro gente loquitur: "Vos alia bella curate; Fabios hostes Veientibus date: id bellum privato sumptu gerere nobis in animo est." Gratiae ei ingentes actae sunt. Consul e Curia egressus, comitante Fabiorum agmine, domum rediit. Manat tota urbe rumor; Fabium ad caelum laudibus ferunt. Fabii postero die arma capiunt. Numquam exercitus neque minor numero neque clarior fama et admiratione hominum per urbem incessit. Ibant sex et trecenti milites, omnes patricii, omnes unius gentis. Ad Cremeram flumen perveniunt. Is opportunus visus est locus communiendo praesidio. Hostes non semel fusi pacem supplices petunt.

Veientes pacis impetratae cum brevi paenituisset, redintegrato bello inierunt consilium insidiis ferocem hostem captandi. Multo successu Fabiis audacia crescebat. Cum igitur palati passim agros popularentur, pecora a Veientibus obviam acta sunt; ad quae progressi Fabii in insidias delapsi omnes ad unum perierunt. Dies, quo id factum est, inter nefastos relatus est; porta, qua profecti erant, Scelerata est appellata. Unus omnino superfuit ex ea gente, qui propter aetatem impuberem domi relictus erat. Is genus propagavit ad Quintum Fabium Maximum, qui Hannibalem mora fregit.

#XI. Fabii trecenti sex# [[as printed]]

479-477 B.C.

Cum[12] adsiduis Veientium[13] incursionibus vexarentur[12] Romani, Fabia gens senatum adit; consul Fabius pro gente loquitur: "Vos alia bella curate; Fabios[14] hostes Veientibus date: id bellum privato sumptu[15] gerere nobis[16] in animo est." Gratiae ei [[28]]

ingentes actae sunt. Consul e Curia egressus, comitante[1] {5} Fabiorum agmine, domum rediit. Manat tota urbe rumor; Fabium ad[2] caelum laudibus ferunt. Fabii postero die arma capiunt.

Numquam[3] exercitus neque minor numero neque clarior fama et admiratione hominum per urbem incessit. Ibant sex et trecenti milites, omnes patricii, omnes unius gentis. Ad Cremeram flumen {10} perveniunt. Is opportunus visus est locus communiendo praesidio.[4]

Hostes non[5] semel fusi pacem supplices[6] petunt.

Veientes[7] pacis impetratae cum brevi paenituisset,[8] redintegrato bello inierunt consilium insidiis ferocem hostem captandi.

Multo successu Fabiis[9] audacia crescebat. Cum igitur palati {15} passim agros popularentur, pecora a Veientibus obviam[10] acta sunt; ad quae progressi Fabii in insidias delapsi[11] omnes ad unum perierunt. Dies, quo id factum est, inter nefastos relatus[12]

est; porta, qua profecti erant, Scelerata est appellata. Unus omnino superfuit ex ea gente, qui propter aetatem impuberem {20} domi[13] relictus[14] erat. Is[15] genus propagavit ad Quintum[16]

Fabium Maximum, qui Hannibalem mora[17] fregit.[18]