"Rex interim, coactis in unum comitibus, optimisque regni sui proceribus, coepit c.u.m eis de belli ratione tractare, placuitque plurimis, ut quotquot aderant armati milites et sagittarii cunctum praeirent exercitum, quatenus armati armatos impeterent, milites congrederentur militibus, sagittae sagittis obviarent. Rest.i.tere Galwenses, dicentes sui esse juris primam construere aciem.... c.u.m rex militum magis consiliis acquiescere videretur, Malisse comes Stradarniae plurimum indignatus: 'Quid est,' inquit, 'o rex, quod Gallorum te magis committis voluntati, c.u.m nullus eorum c.u.m armis suis me inermem sit hodie praecessurus in bello?' ... Tunc rex ...

ne tumultus hac altercatione subitus nasceretur, Galwensium cessit voluntati. Alteram aciem filius regis et milites sagittariique c.u.m eo, adjunctis sibi c.u.mbrensibus et Tevidalensibus c.u.m magna sagacitate const.i.tuit.... Conjunxerat se ei ejusque interfuit aciei Eustacius filius Joannis de magnis proceribus Angliae ... qui a rege Anglorum ideo recesserat.... Tertium cuneum Laodonenses c.u.m Insulanis et Lavernanis fecerunt. Rex in sua acie Scotos et Muranenses retinuit, nonnullos etiam de militibus Anglis et Francis ad sui corporis custodiam deputavit."--Aelred, _De Bello Standardii_, Migne, _Patrologia Latina_, vol. cxcv, col. 702-712.

~2. JOHN OF FORDUN (d. 1394?)~

(_a_) _Description of the Highlanders_

"Mores autem Scotorum secundum diversitatem linguarum variantur; duabus enim utuntur linguis, Scotica videlicet, et Teutonica; cujus linguae gens maritimas possidet et planas regiones: linguae vero gens Scoticae montanas inhabitat, et insulas ulteriores. Maritima quoque domestica gens est, et culta, fida, patiens, et urbana; vest.i.tu siquidem honesta, civilis atque pacifica; circa cultum divinum devota, sed et obviandis hostium injuriis semper p.r.o.na.

Insulana vero, sive montana, ferma gens est et indomita, rudis et immorigerata, raptu capax, otium diligens, ingenio docilis et callida; forma spectabilis, sed amictu deformis; populo quidem Anglorum et linguae, sed et propriae nationi, propter linguarum diversitatem, infesta jugiter et crudelis. Regi tamen et regno fidelis et obediens, nec non faciliter legibus subdita, si regatur.... Scotica gens ea ab initio est quae quondam in Hibernia fuit, et ei similis per omnia, lingua, moribus, et natura."--_Scoti-chronicon_, Bk. ii, ch. ix.

This contrast between the Highlanders and the civilized Scots must be read in the light of Fordun's general view of the work of the descendants of Malcolm Canmore. He describes how David I changed the Lowlanders into civilized men, but never hints that he did so by introducing Englishmen. He represents the whole nation (outside the old Northumbrian kingdom) as Picts and Scots, on whose antiquity he lays stress, and merely mentions that Malcolm Canmore welcomed English refugees. The following extracts show that he looked upon the Lowlanders, not as a separate race from the Highlanders, but simply as men of the same barbarian race who had been civilized by David:--

"Unde tota illa gentis illius barbaries mansuefacta, tanta se mox benevolentia et humilitate substravit, ut naturalis oblita saevitiae, legibus quas regia mansuetudo dictabat, colla submitteret, et pacem quam eatenus nesciebat, gratanter acciperet."--Bk. v, ch. x.x.xvii.

"Ipse vero pretiosis vestibus pallia tua pilosa mutavit et antiquam nuditatem byssa et purpura texit. Ipse barbaros mores tuos Christiana religione composuit...."--Bk. v, ch. xliii.

(_b_) _Coronation of Alexander III as a king of Scots_

"Ipso quoque rege super cathedram regalem, scilicet, lapidem, sedente, sub cujus pedibus comites ceterique n.o.biles sua vestimenta coram lapide curvatis genibus sternebant. Qui lapis in eodem monasterio reverenter ob regum Albaniae consecrationem servatur.

Nec uspiam aliquis regum in Scocia regnare solebat,[92] nisi super eundem lapidem regium in accipiendum nomen prius sederet in Scona, sede vero superiori, videlicet Albaniae const.i.tuta regibus ab antiquis. Et ecce, peractus singulis, quidam Scotus monta.n.u.s ante thronum subito genuflectens materna lingua regem inclinato capite salutavit hiis Scoticis verbis, dicens:--'Benach de Re Albanne Alexander, mac Alexander, mac Vleyham, mac Henri, mac David', et sic p.r.o.nunciando regum Scotorum genealogiam usque in finem legebat.

Quod ita Latine sonat:--'Salve rex Albanorum Alexander, filii Alexandri ... filii Mane, filii Fergusii, primi Scotorum regis in Albania'. Qui quoque Fergusius fuit filius Feredach, quamvis a quibusdam dicitur filius Ferechere, parum tamen discrepant in sono.

Haec discrepantia forte scriptoris constat vitio propter difficultatem loquelae. Deinde dictam genealogiam dictus Scotus ab homine in hominem continuando perlegit donec ad primum Scotum, videlicet, Iber Scot. pervenit."--_Annals_, xlviii.

~3. BOOK OF PLUSCARDEN (written in the latter half of the 15th century)~

_Account of Harlaw_

"Item anno Domini MCCCCXI fuit conflictus de Harlaw, in Le Gariach, per Donaldum de Insulis contra Alexandrum comitem de Mar et vicecomitem Angusiae, ubi multi n.o.biles ceciderunt in bello.

Eodem anno combusta est villa de Cupro casualiter."--Bk. x, ch.

xxii.

~4. WALTER BOWER (d. 1449)~

_Account of Harlaw_

"Anno Dom. millesimo quadringentesimo undecimo, in vigilia sancti Jacobi Apostoli, conflictus de Harlaw in Marria, ubi Dovenaldus de Insulis c.u.m decem millibus de insulanis et hominibus suis de Ross hostiliter intravit terram cis montes, omnia conculcans et depopulans, ac in vast.i.tatem redigens; sperens in illa expeditione villam regiam de Abirdene spoliare, et consequenter usque ad aquam de Thya suae subjicere ditioni. Et quia in tanta mult.i.tudine ferali occupaverunt terram sicut locustae, conturbati sunt omnes de dominica terra qui videbant eos, et timuit omnis h.o.m.o. Cui occurrit Alexander Stewart, comes de Marr, c.u.m Alexandro Ogilby vicecomite de Angus, qui semper et ubique just.i.tiam dilexit, c.u.m potestate de Mar et Garioch, Angus et Mernis, et facto acerrimo congressu, occisi sunt ex parte comitis de Mar Jacobus Scrymgeour constabularius de Dunde, Alexander de Irevin, Robertus de Malvile et Thomas Murrave milites, Willelmus de Abirnethy ... et alii valentes armigeri, necnon Robertus David consul de Abirdene, c.u.m multis burgensibus. De parte insulanorum cecidit campidoctor.

Maclane nomine, et dominus Dovenaldus capitaneus fugatus, et ex parte ejus occisi nongenti et ultra, ex parte nostra quingenti, et fere omnes generosi de Buchane."--Lib. xv, ch. xxi.

~5. JOHN MAJOR OR MAIR (1469-1550)~

_(a) References to the Scottish nation, and description of the Gaelic-speaking population_

"c.u.m enim Aquitaniam, Andegaviam, Normanniam, Hiberniam, Valliamque Angli haberent, adhuc sine bellis in Scotia civilibus, nihil in ea profecerunt, et jam mille octingentos et quinquaginta annos in Britannia Scoti steterunt, hodierno die non minus potentes et ad bellum propensi quam unquam fuerint...."--_Greater Britain_, Bk. i.

ch. vii.

"Praeterea, sicut Scotorum, uti diximus, duplex est lingua, ita mores gemini sunt. Nam in nemoribus Septentrionalibus et montibus aliqui nati sunt, hos altae terrae, reliquos imae terrae viros vocamus. Apud exteros priores Scoti sylvestri, posteriores domestici vocantur, lingua Hibernica priores communiter utuntur, Anglicana posteriores. Una Scotiae medietas Hibernice loquitur, et nos omnes c.u.m Insulanis in sylvestrium societate deputamus. In veste, cultu et moribus, reliquis puta domesticis minus honesti sunt, non tamen minus ad bellum praecipites, sed multo magis, tum quia magis boreales, tum quia in montibus nati et sylvicolae, pugnatiores suapte natura sunt. Penes tamen domitos est totius regni pondus et regimen, quia melius vel minus male quam alii politizant."--Bk. i, ch. viii.

"Adhuc Scotiae ferme medietas Hibernice loquitur, et a paucis retroactis diebus plures Hibernice loquuti sunt."--Bk. i, ch. ix.

_(b) Account of Harlaw_

"Anno 1411, praelium Harlaw apud Scotos famigeratum commissum est.

Donaldus insularum comes decies mille viris clarissimis sylvestribus Scotis munitus, Aberdoniam urbem insignam et alia loca spoliare proposuit; contra quem Alexander Steuartus comes Marrae, et Alexander Ogilvyus Angusiae vice-comes suos congregant et Donaldo Insularum apud Harlaw occurrunt. Fit atrox et acerrima pugna; nec c.u.m exteris praelium periculosius in tanto numero unquam habitum est; sic quod in schola grammaticali juvenculi ludentes, ad partes oppositas nos solemus retrahere, dicentes nos praelium de Harlaw struere velle. Licet communius a vulgo dicatur quod sylvestres Scoti erant victi, ab annalibus tamen oppositum invenio: solum Insularum comes coactus est retrocedere, et plures occisos habuit quam Scoti domiti...."--Bk. vi, ch. x.

~6. HECTOR BOECE (1465?-1536)~

_(a) Account of the differences between Highlanders and Lowlanders_

"Nos vero qui in confinio Angliae sedes habemus, sicut Saxonum linguam per multa commercia bellaque ab illis didicimus nostramque deseruimus; ita priscos omnes mores reliquimus, priscusque n.o.bis scribendi mos ut et sermo incognitus est. At qui montana incolunt ut linguam ita et caetera prope omnia arctissime tuentur....

Labentibus autem seculis idque maxime circa Malcolmi Canmoir tempora mutari cuncta coeperunt. Vicinis enim Britannis primum a Romanis subactis ocioque enervatis, ac postea a Saxonibus expulsis commilitii eorum commercio nonnihil, mox Pictis quoque deletis ubi affinitate Anglis coniungi coepimus, expanso, ut ita dicam, gremio mores quoque eorum amplexi imbibimus. Minus enim prisca patrum virtus in pretio esse coeperat, permanente nihilominus vetere gloriae cupiditate. Verum haud recta insistentes via umbras germanae gloriae non veram sectabantur, cognomina sibi n.o.bilitatis imponentes, eaque Anglorum more ostentantes atque iactantes, quum antea is haberi esseque n.o.bilissimus soleret, qui virtute non opibus, qui egregiis a se factis non maiorum suorum clarus erat.

Hinc illae natae sunt Duc.u.m, Comitum, ac reliquorum id genus ad ostentationem confictae appellationes. Quum antea eiusdem potestatis esse solerent, qui Thani id est quaestores regii dicebantur illis muneribus ob fidem virtutemque donari."--_Scotorum Regni Descriptio_, prefixed to his History.

_(b) Account of Harlaw_

"Exortum est subinde ex Hebridibus bellum duce Donaldo Hebridiano injuria a gubernatore affecto. Nam Wilhelmus comes Rossensis filius Hugonis, is quem praelio ad Halidounhil periisse supra memoratum est,[93] duas habuit filias, quarum natu maiorem Waltero Leslie viro n.o.bilissimo coniugem dedit una c.u.m Rossiae comitatu. Walterus susceptis ex ea filio Alexandro nomine, quem comitem Rossiae fecit, et filia, quam Donaldo Hebridiano uxorem dedit, defunctus est.

Alexander ex filia Roberti gubernatoris, quam duxerat, unam duntaxat filiam reliquit, Eufemiam nomine, quae admodum adhuc adolescentula erat, dum pater decederet, parumque rerum perita. Eam gubernator [Albany], blanditiis an minis incertum, persuasam induxit, ut resignato in ipsum comitatu Rossensi, ab eo rursum reciperet his legibus, ut si ipsa sine liberis decederet, ad filium eius secundo natum rediret. Quod si neque ille masculam prolem reliquisset, tum Robertus eius frater succederet, ac si in illo quoque defecisset soboles, tum ad regem rediret Rossia. Quibus astute callideque peractis haud multo post Eufemia adhuc virgo moritur, ut ferebatur, opera gubernatoris sublata, ut ad filium comitatus veniret. Ita Ioannes, quum antea Buthquhaniae comes fuisset Rossiae comitatum acquisivit, et unicam tantum filiam reliquit, quam Willelmus a Setoun eques auratus in coniugem accepit; unde factum est ut eius familiae principes ius sibi Buthquhaniae vendicent. At Donaldus qui amitam Eufemiae Alexandri Leslie sororem, uxorem habebat, ubi Eufemiam defunctam audivit, a gubernatore postulavit ex haereditate Rossiae comitatum; ubi quum ille nihil aequi respondisset, collecta ex Hebridibus ingenti manu, partim vi, partim benevolentia, sec.u.m ducens Rossiam invadit, nee magno negotio in ditionem suam redegit, Rossianis verum recipere haeredem haud quaquam recusantibus. Verum eo successu non contentus, nec se in eorum quae iure petiverat, finibus continens, Moraviam. Bogaevallem iisque vicinas regiones hostiliter depopulando in Gareotham pervenit, Aberdoniam, uti minitabatur, direpturus. Caeterum in tempore obvians temeritati eius Alexander Stuart Alexandri filii Roberti regis secundi comitis Buthquhaniae nothus, Marriae comes ad Hairlau (vicus est pugna mox ibi gesta cruentissima insignis) haud expectatis reliquis auxiliis c.u.m eo congressus est. Qua re factum est, ut dum auxilia sine ordinibus (nihil tale suspicantes) c.u.m magna neglegentia advenirent, permulti eorum caesi sint, adeoque ambigua fuerit victoria, ut utrique se in proximos montes desertis castris victoria cedentes receperint.

Nongenti ex Hebridianis et iis qui Donaldo adhaeserant cecidere c.u.m Makgillane et Maktothe praecipuis post Donaldum ducibus. Ex Scotis adversae partis vir n.o.bilis Alexander Ogilvy Angusiae vice-comes singulari iust.i.tia ac probitate praeditus, Jacobus Strimger Comestabulis Deidoni magno animo vir ac insigni virtute, et ad posteros clarus, Alexander Irrvein a Drum ob praecipuum robur conspicuus, Robertus Maul a Pammoir, Thomas Moravus, Wilhelmus Abernethi a Salthon, Alexander Strathon a Loucenstoun, Robertus Davidstoun Aberdoniae praefectus; hi omnes equites aurati c.u.m multis aliis n.o.bilibus eo praelio occubere. Donaldus victoriam hostibus prorsus concedens, tota nocte quanta potuit celeritate ad Rossiam contendit, ac inde qua proxime dabatur, in Hebrides se recepit. Gubernator in sequenti anno c.u.m valido exercitu Hebrides oppugnare parans, Donaldum veniam supplicantem, ac omnia praest.i.turum d.a.m.na illata pollicentem, nec deinceps iniuriam ullam illaturum iurantem in gratiam recepit."--_Scotorum Historiae_, Lib.

xvi.

~7. JOHN LESLEY (1527-1596)~

_Contrast between Highlanders and Lowlanders_

"Angli etenim sicut et politiores Scoti antiqua illa Saxonum lingua, quae nunc Anglica dicitur promiscue, alia tamen atque alia dialecto loquuntur. Scotorum autem reliqui quos exteri (quod majorum suorum inst.i.tuta, ac antiquam illam simplicemque amiciendi ac vivendi formam mordicus adhuc teneant) feros et sylvestres, montanos dicimus, prisca sua Hibernica lingua utuntur."--_De Gestis Scotorum_, Lib. i. (_De Populis Regnis et Linguis_.)

~8. GEORGE BUCHANAN (1506-1582)~

_Account of Harlaw_

"Altero vero post anno, qui fuit a Christo 1411, Donaldus Insula.n.u.s...o...b..darum dominus c.u.m Rossiam iuris calumnia per Gubernatorem sibi ablatam, velut proximus haeres (uti erat) repeteret, ac nihil aequi impetraret, collectis insulanorum decem millibus in continentem descendit; ac Rossiam facile occupavit, cunctis libenter ad iusti domini imperium redeuntibus. Sed ea Rossianorum parendi facilitas animum praedae avidum ad maiora audenda impulit.

In Moraviam transgressus eam praesidio dest.i.tutam statim in suam potestatem redegit. Deinde Bogiam praedabundus transivit; et iam Abredoniae imminebat. Adversus hunc subitum et inexpectatum hostem Gubernator copias parabat; sed c.u.m magnitudo et propinquitas periculi auxilia longinqua expectare non sineret, Alexander Marriae Comes ex Alexandro Gubernatoris fratre genitus c.u.m tota ferme n.o.bilitate trans Taum ad Harlaum vic.u.m ei se objecit. Fit praelium inter pauca cruentum et memorabile: n.o.bilium hominum virtute de omnibus fortunis, deque gloria adversus immanem feritatem decertante. Nox eos diremit magis pugnando la.s.sos, quam in alteram partem re inclinata adeoque incertus fuit eius pugnae exitus, ut utrique c.u.m recensuissent, quos viros amisissent, sese pro victis gesserint. Hoc enim praelio tot homines genere, factisque clari desiderati sunt, quot vix ullus adversus exteros conflictus per multos annos absumpsisse memoratur. Itaque vicus ante obscurus ex eo ad posteritatem n.o.bilitatus est."--_Rerum Scotorum Historia_, Lib. x.

FOOTNOTES:

[Footnote 92: This was written after the stone had been carried to England.]

[Footnote 93: He had fallen in the front rank of the Scottish army at Halidon Hill.]

APPENDIX B

THE FEUDALIZATION OF SCOTLAND